Technolokacje :
Ewa Wójtowicz, Szczebiot systemu. Opór wobec technologii, technologie oporu

Nasze relacje z błyskawicznie rozwijającą się technologią naznaczone są nierównowagą. Za najbardziej dojmujący problem uznaje się rosnący wpływ algorytmów sztucznej inteligencji, co Cathy O'Neil określa krytycznie mianem „broni matematycznej zagłady” (O'Neil 2017). Technologia nie jest przejawem aż tak destrukcyjnych sił, ale nie jest też – jak chcieliby projektanci techno-gadżetów – remedium na wszelkie problemy. Nie jest również neutralna. Jak zauważa James Bridle, „systemy technologiczne kształtują to, jak działamy i myślimy. Nie możemy wyjść poza nie i nie potrafimy myśleć wewnątrz nich” (Bridle 2018: 2). Podążając tym tropem uznaję system za nieprzejrzystą strukturę obejmującą, poza konstruktami myślowymi czy schematami obyczajowymi, także oprogramowanie i wszelkie technologiczne narzędzia codziennego użytku, poprzez, które system się z nami komunikuje. Jeśli McKenzie Wark, rozwijając myśl G. Deborda, zauważa, iż „spektakl przemawia językiem rozkazów” (Wark 2014: 14), to przyjąć można, że autonomizujący się technologicznie, lecz zaprojektowany przez ludzi system przemawia językiem infantylnego szczebiotu, za fasadową uprzejmością kryjącego wymiar rzeczywistej presji wywieranej metodą soft power. Jej przejawem są systemowe komunikaty werbalne obecne w cyfrowym życiu codziennym, nacechowane wewnętrzną sprzecznością między użytym językiem (szczebiotem) a perswazyjno-opresyjnym przekazem. Omawiając zagadnienie oporu wobec technologii w służbie systemu posłużę się  przykładami z zakresu sztuki, w których dostrzec można niezgodę na tak asymetryczną relację z systemem i pozostawanie w podrzędnym położeniu użytkownika (Jennifer Lyn Morone), a także metodologie proponowane przez artystki i artystów na gruncie teorii i aplikowane w praktyce (Helen Nissenbaum, Jenny Odell, Tactical Tech). Sztuka służy za pole, w którym możliwe jest testowanie pomysłów na elastyczny opór przeciw owej miękko sprawowanej władzy oraz wdrażanie strategii subwersywnych, o których pisze Daphne Dragona: zaciemnienia, nadidentyfikacji i udziwnienia (bądź wyobcowania). Nie jest to opór wobec samej technologii, równoznaczny ze wstecznictwem, lecz działania krytyczne i taktyczne, w wymiarze często nanoaktywistycznym, wynikające z potrzeby świadomego przemyślenia czynników składających się na nasze doświadczenia w cyfrowej, usieciowionej codzienności.

Ewa Wójtowicz – doktor habilitowana w zakresie nauk o sztuce (Uniwersytet Jagielloński), doktor nauk humanistycznych (UAM w Poznaniu), absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu. Autorka książek Net art (2008), Sztuka w kulturze postmedialnej (2016), Poprzez sztukę (2021) oraz tekstów naukowych i krytycznych dotyczących sztuki współczesnej, w tym sztuk medialnych. Profesor UAP na Wydziale Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa Uniwersytetu Artystycznego im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu. Należy do Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego, Polskiego Towarzystwa Estetycznego, Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami oraz do polskiej sekcji AICA. Zastępczyni redaktor naczelnej „Zeszytów Artystycznych”. Zainteresowania naukowe: sztuka wobec internetu i (nowych) mediów.